Для цитирования данной статьи, пожалуйста, используйте эту ссылку: http://dx.doi.org/10.18688/aa2111-05-39
Заголовок Растительный орнамент ливских овальных фибул конца XII–XIII веков в контексте средневекового христианского искусства
Автор email spirgis@inbox.lv
Сведения об авторе Спиргис Роберт Валтерович — кандидат исторических наук. Латвийский университет, Райна булварис 19, Рига, Латвия, LV-1586. spirgis@inbox.lv ORCID: 0000-0001-5163-7798
В рубрике Западноевропейское искусство Средних веков DOI10.18688/aa2111-05-39
Год 2021 Номер сборника 11 Страницы 502515
Тип статьи Научная статья Индекс УДК 94(474.3) Индекс ББК 63.4.(3).
Аннотация

Как одну из самых главных особенностей материальной культуры ливов можно выделить продолжительное использование парных овальных фибул, назначением которых было застёгивание в плечах женского сарафана. До того как на рубеже X и XI вв. в низовье Даугавы создаются первые на месте изготовленные овальные фибулы, ливские женщины носили выполненные в скандинавском зверином стиле привозные образцы этого украшения. Новый поворот в ювелирном искусстве древних ливов наметился с появлением в середине XII в. фибул с растительным орнаментом.

Известно, что происхождение растительного орнамента надо искать на Востоке, и оно связано с символом райского сада. Эту идею переняло и христианское искусство. Нескончаемое переплетение дерева жизни, цветов, лавровых листьев и гроздей винограда символизировали устройство Царства Божьего или рая, в который попадут души праведных христиан после смерти.

Исследование посвящено не только рассмотрению отдельных деталей, так называемых фибул с пальметтами. Статья раскрывает христианские сюжеты как местных украшений (крест и добродетели Иисуса), так и показывает целенаправленность внедрения символики новой религии в декоре их скандинавских предшественников (изображение четырёх Евангелистов, креста, рая и сюжетов христианского бестиария).

Выявленные византийские прототипы среди императорских регалий и в иконографии Богоматери помогают пролить свет на возможный контекст появления овальных фибул в Северной Европе и объяснить продолжительность использования этого вида украшений у ливов в Восточной Прибалтике.

Ключевые слова
Библиографическая ссылка Спиргис Р. В. Растительный орнамент ливских овальных фибул конца XII–XIII веков в контексте средневекового христианского искусства // Актуальные проблемы теории и истории искусства: сб. науч. статей. Вып. 11 / Под ред. А. В. Захаровой, С. В. Мальцевой, Е. Ю. Станюкович-Денисовой. – СПб.: Изд-во СПбГУ, 2021. С. 502–515. ISSN 2312-2129. http://dx.doi.org/10.18688/aa2111-05-39
Publication Язык статьи русский
Список цитируемой литературы
  • 1. Банк А. В. Взаимопроникновение мотивов в прикладном искусстве XI–XV веков // Древнерусское искусство. Проблемы и атрибуции. –– М.: Наука, 1977. –– С. 72–82.
  • 2. Ворагинский И. Золотая легенда. –– М.: Изд-во Францисканцев, 2017. –– Т. I. –– 527 с.
  • 3. Зубарь В. М., Сорочан С. Б. У истоков христианства в юго-западной Таврике: эпоха и вера. — К.: ИД «Стилос», 2005. — 182 с.
  • 4. Лебедев Г. С. Эпоха викингов в Северной Европе: историко-археологические очерки. — Л.: Изд-во ЛГУ, 1985. — 286 c.
  • 5. Лелеков Л. А. Искусство древней Руси в его связях с Востоком (к постановке вопроса) // Древнерусское искусство. Зарубежные связи. — М.: Наука, 1975. –– Т. 9. — С. 55–80.
  • 6. Пастуро М. Символическая история европейского средневековья. — СПб.: Александрия, 2012. — 448 с.
  • 7. Спиргис Р. Овальные фибулы ливов // Балтия в контексте Северного пространства. От Средневековья до 40-х годов XX века. — М.: ИВИ РАН, 2009. — С. 11–50.
  • 8. Спиргис Р. Растительный орнамент древних ливов — декор или христианская символика? // Acta Archaeologica Albaruthenica. — Мн.: «Галiяфы», 2013. — Вып. 19. — С. 73–111.
  • 9. Физиолог / Сост. Е. И. Ванеева / Литературные памятники. — СПб.: Наука, 1996. — 167 с.
  • 10. Ambrosiani B. Birka under Ansgars tid. — Stockholm: Paniba, 2005. — 128 p.
  • 11. Eisenschmidt S. The Viking Age Graves from Hedeby // Viking Settlements and Viking Society. Papers from the Proceedings of the Sixteenth Viking Congress, Reykjavík and Reykholt, 16–23 August 2009 / Ed. S. Sigmundsson. — Reykjavík: Hið íslenzka fornleifafélag & University of Iceland Press, 2011. — P. 83–102.
  • 12. Fischer C. The Medieval Flower Book. — London: British Library, 2007. — 128 p.
  • 13. Forstner D., Becker R. Lexikon christlicher Symbole. — Wiesbaden: Marix, 2007. — 438 S.
  • 14. Friday J.S. Iota Alpha Omega Motif: Research into the Origin of the Inverted Heard Motif & Other Sacred Symbols. — USA: Kindle Direct Publishing, 2019. — 319 p.
  • 15. Hägg I. Textilen und Tracht in Haithabu und Schleswig // Die Ausgrabungen in Haithabu 18. — Kiel, Hamburg: Wachholz, 2015. — 362 S.
  • 16. Hinz H. Zur Frauentracht der Vlkerwanderungs- und Vendelzeit im Norden // Bonner Jahrbuch. — Köln, Bonn: Rheinland Verlag, 1978. — Bd 178. — S. 347–365.
  • 17. Jansson I. Ovala spånnbucklor. En studie av vikingatida standardsmycken med utgångpunkt från Björkö-fynden / Aun 7. — Uppsala: Institutionen för arkeologi, 1985. — 237 S.
  • 18. Karlsson L. Medieval Ironwork in Sweden.— Stockholm: Almqvist & Wiksell, 1988. — Vol. 1. — 437 p.
  • 19. Kirpichnikov A.N. A Viking Period Workshop in Staraya Ladoga, Excavated in 1997 // Fornvännen. — 2004. — No 3 (99). — S. 183–196.
  • 20. Montanari G. The Mosaics of Ravenna. — Ravenna: Servizio turismo Comune di Rvenna, 2014. — 151 p.
  • 21. Nitenberg A. Liljestenar och Stavkorshällar: Kulturmöten och social praktik i tidig medeltid / GOTARC. Series C, Arkeologiska skrifter. — Göteborg: Göteborgs universitet, 2009. — No. 71. — 137 s.
  • 22. Nitenberg A., Thorsson A. N. Liljestenar och Stavkorshällar: text, inventering och antikvarisk dokumentation. — Lindköping: Vänermuseet, 2007. — 568 s.
  • 23. Oehrl S. Paganes und Christliches in der Vierbeinerikonographie der schwedischen Runensteine // Hrsg. von S. Oehrl & W. Heizmann, Bilddenkmäler Zur Germanischen Götter- Und Heldensage / Ergänzungsbände zum Reallexikon der germanischen Altertumskunde. Bd 91. — Berlin, Boston: De Gruyter, 2015. — P. 463–534.
  • 24. Paulsen P. Studien zur Wikinger-Kultur / Hrsg. von G.Schwantes, Forschungen zur Vor- und Frühgeschichte aus dem Museum vorgeschichtlicher Altertümer in Kiel. Bd 1. / Veröffentlichungen der Schleswig-Holsteinischen Universitätsgesellschaft, Reihe II, Nr. 1. – Neumünster: Karl Wachholtz, 1933. — 107 S.
  • 25. Petersen J. Vikingetidenes smykker. — Stavanger: Dreyers grafiske anstalt, 1928. — 222 s.
  • 26. Purhonen P. East and West in Early Finnish Christianity // Rom und Byzanz im Norden. Mission und Glaubenswechsel im Ostseeraum während des 8.–14. Jahrhunderts: internationale Fachkonferenz der Deutschen Forschungsgemeinschaft in Verbindung mit der Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Mainz, Kiel, 18.–25. September 1994 / Hrsg. M. Müller-Wille. — Bd 1. — Stuttgart: Akademie der Wissenschaften und der Literatur, 1997. — S. 373–340.
  • 27. Ramskou T. Ragnarok // Kuml: Årbog for Jusk Arkæologisk Selskab. — Århus: Universitetsforlaget i Aarhus, 1953. — S. 182–192.
  • 28. Sindbæk S. M. Crossbreeding Beasts: Christian and Non-Christian Imagery in Oval Brooches // Conversion and Identity in the Viking Age / Ed. I. Garipzanov / MISCS 5. — Turnhout: Brepols, 2014. — P. 167–193.
  • 29. Spirģis R. Bruņrupuču saktas ar krūšu važiņrotām un lībiešu kultūras attīstība Daugavas lejtecē 10.–13. gadsimtā. — Rīga: Latvijas vēstures institūta apgāds, 2008. — 511 lpp.
  • 30. Spirģis R. Bruņrupuču saktas Gaujas lejtecē 12. –13. gadsimtā // Latvijas Vēstures Institūta Žurnāls. — 2009. — Nr. 4(73). — 5–30. lpp.
  • 31. Spirģis R. Late Liv Tortoise Brooches of the 12th–13th Centuries from the Environs of Riga // Hanzas pilsēta Rīga — starpniece starp austrumiem un rietumiem. Rīgas arheoloģiskās izpētes 70 gadiem veltītās starptautiskās konferences referātu krājums Rīga, 2008. gada 23.–25. Septembris = The Hansa Town Riga as Mediator between East and West. Proceedings of an International Scientific Conference Dedicated to 70 Years of Archaeological Research in Riga, Riga, Latvia, 23–25 September 2008. — Rīga: Latvijas vēstures institūta apgāds, 2009. — P. 175–189.
  • 32. Staecker J. Rex regum et dominus dominorum. Die wikingerzeitlichen Kreuz- und Kruzifixanhänger als Ausdruck der Mission in Altdänemark und Schweden / Lund Studies in Medieval Archaeology. — Stockholm: Almqvist & Wiksell International, 1999. — No. 23. — 621 S.
  • 33. Wamers E. Zwischen Salzburg und Oseberg. Zu Ursprung und Ikonographie des nordischen Greiftierstils // Völker an Nord- und Ostsee du die Franken. Akten des 48. Sachsensymposiums in Mannheim vom 7. bis 11. September 1997 / Hrsg. U. von Freeden, U. Koch, A. Wieczorek, Kolloquien zur Vor- und Frühgeschichte, Mannheimer Geschichtsbläter, Neue Folge. –– Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH, 1999. –– Bd 3. Beiheft 2. –– S. 195–228.