Заворина М. Л. Палеологовское зодчество Салоник в контексте проблематики поздневизантийской архитектуры: историографический обзор

Для цитирования данной статьи, пожалуйста, используйте эту ссылку: http://dx.doi.org/10.18688/aa200-7-72
Заголовок Палеологовское зодчество Салоник в контексте проблематики поздневизантийской архитектуры: историографический обзор
Автор email marika_1096@mail.ru
Сведения об авторе Заворина Мария Леонидовна — научный сотрудник. Филиал ФГБУ «ЦНИИП Минстроя России» Научно-исследовательский институт теории и истории архитектуры и градостроительства (НИИТИАГ), ул. Душинская, д. 9, Москва, Российская Федерация, 111024. marika_1096@mail.ru
В рубрике Балканские исследования DOI10.18688/aa200-7-72
Год 2020 Номер сборника 10 Страницы 772–786
Тип статьи Научная статья Индекс УДК 72.033 Индекс ББК 85.113(4)
Аннотация

Статья посвящена истории изучения палеологовской архитектуры Салоник в контексте проблематики поздневизантийского зодчества. Выявляются основные этапы изучения салоникских храмов от первых археологических и этнографических экспедиций XIX в. до современных опытов. Предпринимается попытка проанализировать основные проблемы, методы и результаты исследования памятников, актуальные для отдельных этапов развития историографии палеологовского зодчества, приводятся ключевые тезисы научной дискуссии, обозначаются перспективы дальнейших исследований.
Ключевые слова
Библиографическая ссылка Заворина М. Л. Палеологовское зодчество Салоник в контексте проблематики поздневизантийской архитектуры: историографический обзор // Актуальные проблемы теории и истории искусства: сб. науч. статей. Вып. 10 / Под ред. А. В. Захаровой, С. В. Мальцевой, Е. Ю. Станюкович-Денисовой. – МГУ имени М. В. Ломоносова / СПб.: НП-Принт, 2020. С. 772–786. ISSN 2312-2129. http://dx.doi.org/10.18688/aa200-7-72
Publication Язык статьи русский
Список цитируемой литературы
  • 1. Брунов Н. И. Архитектура Византии // Всеобщая история архитектуры: в 12 т. Т. 3: Архитектура Восточной Европы. Средние века. — М.: Изд-во литературы по строительству, 1966. — С. 16–161.
  • 2. Заворина М. Л. Фасадная декорация палеологовских храмов Салоник: специфика и эволюция локального метода // Studia Slavica et Balcanica Petropolitana. — 2020. — 2.
  • 3. Каппас М. Архитектурный «идиолект» Фессалоники в средне- и поздневизантийский периоды: сходства и различия с Константинополем // Византий и Византия: провинциализм столицы и столичность провинции. — CПб.: Алетейя, 2020. — С. 127–153.
  • 4. Кондаков Н. П. Македония. Археологическое путешествие. — СПб.: Отд. русского языка и словесности Императорской Академии наук, 1909. — 348 с.
  • 5. Мальцева С. В. Храмовое зодчество Моравской Сербии и основные направления архитектуры палеологовского периода // Актуальные проблемы теории и истории искусства: сб. науч. статей. Вып. 7 / Под ред. С. В. Мальцевой, Е. Ю. Станюкович-Денисовой, А. В. Захаровой. — СПб.: Изд-во СПбГУ, 2017. — С. 301–320, 757–759. URL: http://dx.doi.org/10.18688/aa177-2-30 (дата обращения: 01.05.2019)
  • 6. Мальцева С. В. Особенности храма Пророка Илии в Салониках и проблема региональных направлений в поздневизантийской архитектуре // Искусство византийского мира. Индивидуальность в художественном творчестве: Сб. статей в честь Ольги Сигизмундовны Поповой / Ред.-сост. А. В. Захарова, О. В. Овчарова, И. А. Орецкая. — М.: ГИИ, 2020. — С. 233–247.
  • 7. Милюков П. Н. Христианские древности Западной Македонии // Известия Русского археологического института в Константинополе. 1899. — IV. — Вып. 1. — С. 21–151.
  • 8. Покрышкин П. П. Православная церковная архитектура XII–XVIII ст. в нынешнем Сербском королевстве. — СПб.: Академия художеств, 1906. — 296 c.
  • 9. Хаџитрифонос Е. Приступ типологији петокуполних цркава у византијској архитектури // Саопштења. — 1991. — Т. XXII–XXIII.— С. 41–75.
  • 10. Bayet Ch., Duchesne L. Mémoire sur une mission au mont Athos. — Paris: E. Thorin Publ., 1876. — 360 p.
  • 11. Bogdanović J. Regional Developments in Late Byzantine Architecture and the Question of ‘Building Schools’: An Overlooked Case of the Fourteenth-Century Churches from the Region of Skopje // Byzantinoslavica. — 2011. — Vol. 69/1–2. — P. 219–266.
  • 12. Choisy A. History De L’Architecture: in 2 vol. — Paris: Gauthier-Villars Publ., 1899. Vol. 1. — 654 p., vol. 2. — 804 p. (in French).
  • 13. Cousinéry E. M. Voyage dans la Macédoine, contenant des recherches sur l’histoire, la géographie et les antiquités de ce pays. — Paris: Imprimerie Royale, 1831. — 230 р.
  • 14. Čurčić S. The Twin-Domed Narthex in Palaeologan Architecture // ZRVI. — 1971. —Vol. 13. — P. 33–34.
  • 15. Čurčić S. Evolution of the Byzantine Five-Domed Church Type // Abstracts of Papers. First Annual Byzantine Studies Conference, October 24–25, 1975. — P. 31–32.
  • 16. Čurčić S. Gračanica. King Milutin’s Church. — London: University Park, 1979. — 159 р.
  • 17. Čurčić S. The Role of Late Byzantine Thessaloniki in Church Architecture in the Balkans // DOP. — 2003. — Vol. 57. — P. 65–84.
  • 18. Čurčić S. Architecture in the Balkans from Diocletian to Süleyman the Magnificent. — New Haven, London: Yale University Press, 2010. — 913 р.
  • 19. Diehl Сh., Le Tourneau M., Saladin H. Les monuments chrétiens de Salonique. — Paris: E. Leroux Publ., 1918. — 260 p.
  • 20. Fletcher B. A History of Architecture on the Comparative Method. — London: B. T. Batsford Publ., 1905. — 792 p.
  • 21. Hadjitryphonos E. Peristoon or Ambulatory in Byzantine Church Architecture. Concept and Terms // Саоптшења. — 2002. — Vol. XXXIV. — P. 131–143.
  • 22. Hadjitryphonos E. Saint Catherine’s Church in Thessaloniki, Its Place in Late Byzantine Architecture // Ήρως Κτίστης. Μνήμη Χαράλαμπου Μπούρα. — Τ. 1. — Αθήνα; ΜΕΛΙΣΣΑ, 2018. — Σ. 265–282.
  • 23. Hartmann K. O. Die Baukunst in ihrer Entwicklung von der Urzeit bis Gegenwart: 3 Bd. — Leipzig, 1910. 241 S., 364 S., 420 S.
  • 24. Heuzey L.; Daumet H. Mission Archéologique de Macédoine. — Paris: Firmin-Didot, 1876. — 470 р.
  • 25. Krautheimer R. Early Christian and Byzantine architecture. 4th ed. (revised by R. Krauthheimer and S. Ćurčić). — New Haven; London: Yale University Press, 1986. — 390 р.
  • 26. Kuniholm P., Sriker C. Dendrochronology and the Architectural History of the Church of the Holy Apostles in Thessaloniki // Architectura. — 1990. — Vol. 2. — P. 1–26.
  • 27. Leake W. Travels in Northern Greece. — London: Cambridge University Press, 1835. — 553 р.
  • 28. Mango C. Byzantine Architecture. — New York: Electa Editrice, 1976. — 383 p.
  • 29. Mango C. Approaches to Byzantine Architecture // Muqarnas. An Annual on Islamic Art and Architecture. — Vol. 8: K. A. C. Creswell and His Legacy. — Leiden: Brill, 1991. — Р. 40–44.
  • 30. Millet G. L’École grecque dans l’architecture byzantine. — Paris: E. Leroux Publ., 1916. — 372 р.
  • 31. Millet G. Reseaches sur l’iconographie de l’Evangile. — Paris: Fontemoing et Cie, 1916. — 1073 р.
  • 32. Nikonanos N. The Church of the Holy Apostles in Thessaloniki. — Thessaloniki: Institute for Balkan Studies, 1986. —72 р.
  • 33. Oustehout R. Constantinople, Bithynia, and Regional Developments in Later Palaeologan Architecture // The Twilight of Byzantium. Aspects of Cultural and Religious History in the Late Byzantine Empire. Papers from the Colloquium Held at Princeton University, 8–9 May 1989 / Eds. S. Čurčić, D. Mouriki. — Princeton, Princeton University Press, 1991. — P. 75–91.
  • 34. Ousterhout R. Master Builders of Byzantium. — Princeton: Princeton University Press, 1999. — 320 р.
  • 35. Ousterhout R. Eastern Medieval Architecture. The Building Traditions of Byzantium and Neighboring Lands. — London: Oxford University Press, 2019. — 810 р.
  • 36. Papazotos T. The Identification of the Church of ‘Profitis Elias’ in Thessaloniki // DOP. — 1991. — Vol. 45. — P. 120–127.
  • 37. Rautman M. L. The Church of the Holy Apostles in Thessaloniki. Ph. D. Dissertation. University of Indiana, 1984. — 254 р.
  • 38. Rautman M. L. Patrons and Buildings in Late Byzantine Thessaloniki // JOB. — 1989. — Vol. 29. —P. 295–315.
  • 39. Tafrаli O. Thessalonique, des origines au XIVe siècle. — Paris: E. Leroux Publ., 1919. —287 р.
  • 40. Tantsis A. Galleries in Monastic Churches Founded by Women and Their Social Implications // Female Founders in Byzantium and Beyond: An International Colloquium, September 23–25, 2008 / Institut für Kunstgeschichte der Universität Wien. Abstracts of conference. Eds. L. Thies, M. Mullett. — Vienna: Böhlau Verlag, 2008. — P. 28–29.
  • 41. Texier Ch.; Pullan R. P. L’Architecture byzantine, ou recueil de monuments des premiers temps du christianisme en Orient. — London: Day & Son, 1864. — 354 р.
  • 42. Trkulja J. Aesthetics and Symbolism of Late Byzantine Church Façades, 1204–1453. — Princeton, 2004. — 378 р.
  • 43. Velenis G. Building Techniques and External Decoration During the 14th Century in Macedonia // L’Art de Thessalonique et des pays balkaniques et les courants spirituals au XIVe siècle / Ed. R. Samardžić. — Belgrade: SANU, 1987. — Р. 95–105.
  • 44. Vocotopoulos P. Church Architecture in Thessaloniki in the 14th century. Remarks on the Typology // L’Art de Thessalonique et des pays balquaniques et les courants spirituals au XIVe siècle / Ed. R. Samardžić. — Belgrade: SANU, 1987. — Р. 107–117.
  • 45. Woermann K. Geschichte der Kunstaller Zeiten und Völker: 3 Bd.— Leipzig und Wien: Bibliographisches Institut, 1922–1924. — 621 S., 685 S., 717 S.
  • 46. Αθανασούλης Δ., Κάππας Μ. Σταυροειδείσ εγγεγραμμένοι ναοί με συνεπτυγμένο δυτικό σκέλοσ // Αφιέρωμα στον ακαδήμαικο Παναγιωτη Λ. Βοκοτόπουλο. από Β. Κατσαρός, Α. Τούρτα. — Αθήνα, 2015. — Σ. 79–96.
  • 47. Βελένης Γ. Οι Άγιοι Απόστολοι Θεσσαλονίκης και η σχολή της Κωνσταντινούπολης // Akten des XVI Internationalen Byzantinisten Kongresses. JÖB. — 1981. —Vol. 32/4. — Σ. 457–467.
  • 48. Βελένης Γ. Ερμηνεία του εξωτερικού διακόσμου στην βυζαντινή αρχιτεκτονική. — Θεσσαλονική, 1984. — 355 σ.
  • 49. Βελένης Γ. Η αρχιτεκτονική σχολή της Μακεδονίας // Σύναξη. —1997. — T. 63. — Σ. 49–60.
  • 50. Βελένις Γ. Η βυζαντινή αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης. Αισθητική προσέγγιση // Αφιέρωμα στη μνήμη του Σωτήρη Κίσσα. — Θεσσαλονίκη, 2001. — Σ. 1–25.
  • 51. Βελένις Γ. Μεσοβυζαντινή ναοδομία στη Θεσσαλονίκη. — Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών, 2003. — 117 σ.
  • 52. Βοκοτόπουλος Π. Οι μεσαιωνικοί ναοί της Θεσσαλονίκης και η θέση τους στα πλαίσια της βυζαντινής ναοδομίας // Η Θεσσαλονίκη μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Πρακτικά Τεσσαρακονταετηρίδος της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών (30 Σεπτεμβρίου — 1 Νοεμβρίου, Θεσσαλονίκη, 1980). — Θεσσαλονίκη, 1982. — Σ. 97–110.
  • 53. Θεοχαρίδης Γ. Δύο νέα έγγραφα αφορώντα εις την Νέαν Μονήν Θεσσαλονίκης // Μακεδονικά. —1955–1960. — Τ. 4. — Σ. 315–351.
  • 54. Θεοχαρίδης Γ. Οἱ ἱδρυταί τῆς ἐν Θεσσαλονίκῃ μονῆς τῶν Βλατάδων // Πανηγυρικός τόμος ορτασμοῦ τῆς ἐξακοσιοστῆς ἐπετείου τοῦ θανάτου τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, 1359–1959. — Θεσσαλονίκη, 1960. — Σ. 49–70.
  • 55. Θεοχαρίδης Γ. Ο Ματθαίος Βλάσταρης και η μονή του κύρ Ισαάκ εν Θεσσαλονίκη // Byzantion. — 1970. — XL. — Σ. 454–459.
  • 56. Θεοδορίδης Π. Η στερέωση της Μονής Βλατάδων // Αναστηλώσεις βυζαντινών και μεταβθζαντινών μνημείων. Πρακτικά του Διευνούς Συμποσίου Θεσσαλονίκης (11–13 Δεκ. 1985). — Θεσσαλονίκη. — Σ. 105–112.
  • 57. Μαυροπούλου-Τσιούμη Χ. Μονή Βλατάδων. — Θεσσαλονίκη: IMXA, 1987. — 88 σ.
  • 58. Μουτσόπουλος Ν. Το παρεκκλήσιο του Αγίου Ευθυμίου στη βασιλική του Αγίου Δημητρίου, Χριστιανική Θεσσαλονίκη // Γ’ Επιστημονικό Συμπόσιο, Ιερά Μονή Βλατάδων (18–20 Οκτωβρίου 1989). — Θεσσαλονίκη, 1991. — Σ. 154–158.
  • 59. Ξυγγόπουλος Α. Τέσσαρες μικροί ναοί της Θεσσαλονίκης εκ των χρόνων των Παλαιολόγων. — Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1952. — 109 σ.
  • 60. Ξυγγόπουλος Α. Νεώτερα ευρήματα εις τον ναόν των Ταξιαρχών Θεσσαλονίκης // Μακεδονικά. — 1956. — T. 3. — Σ. 281–289.
  • 61. Ξυγγόπουλος Α. Νεώτεραι έρευναι εις τον Άγιον Νικόλαον Ορφανόν Θεσσαλονίκης // Μακεδονικά. — 1965. — T. 6. — Σ. 90–98.
  • 62. Ορλάνδος Α. Η κάτοψις του Προφήτου Ηλία της Θεσσαλονίκης // ABME. — 1934. — T. 1. — Σ. 178–180.
  • 63. Ορλάνδος Α. Η κινστέρνα της εν Θεσσαλονίκη μονής των Δώδεκα Αποστόλων // Μακεδονικά. — 1940. — T. 1. — Σ. 377–383.
  • 64. Ορλάνδος Α. Η Παρηγορήτισσα της Άρτης. — Αθήναι: Η εν Αθήναις Αρχαιολογική εταιρεία, 1963. — 183 σ.
  • 65. Παπαγεωργίου Π. ῾Η ἐν Θεσσαλονίκῃ μονὴ τῶν Βλαταίων καὶ τὰ μετόχια αυτής // BZ. — 1899. — T. VIII. — Σ. 402–428.
  • 66. Παπαζώτος Θ. Η μονή Ακαπνίου — Ο ναός του προφήτη Ηλία // Θεσσαλονικέων πόλις. — 1997. —T. 2. —Σ. 34–73.
  • 67. Στογιόγλου Γ. Η εν Θεσσαλονίκη Πατριαρχική Μονή των Βλατάδων. — Θεσσαλονίκη: Πατριαρχικό ίδρυμα πατερικών μελετών,1971. — 406 σ.
  • 68. Τάντσης Α. Βυζαντινά Υπερώα στη Θεσσαλονίκη // Θεσσαλονικέων Πόλις. — 2003. — Τ. 10. — Σ. 85–90.
  • 69. Τάντσης Α. O Προφητής Ηλίας, η Άννα της Σαβοΐας και η Αυλή του Συργή // Βυζαντήνα. — 2013–2014. — Τ. 33. — Σ. 241–257.
  • 70. Τσουρής Κ. Ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος των υστεροβυζαντινών μνημείων της Βορειοδυτικής Ελλάδος. — Καβάλα, 1988. — 467 σ.
  • 71. Χατζηιωάννου Μ. Αστυγραφία Θεσσαλονίκης, ήτοι τοπογραφική περιγραφή της Θεσσαλονίκης. — Θεσσαλονίκη, 1880. — 114 σ.
  • 72. Χατζητρύφωνος Ε. Το περίστωο στην υστεροβυζαντινή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική. Σχεδιασμός, λειτουργία. — Θεσσαλονίκη: Ευρωπαικό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, 2004. — 367 σ.